Auteursrechten voor makers
Dankzij het auteursrecht mag je niet zomaar zonder toestemming het werk van iemand anders kopiëren of vertonen.
Zo mag Beyoncé bijvoorbeeld de choreografieën van Anne Teresa De Keersmaeker niet gewoon kopiëren in haar videoclip ‘Countdown’. Of toch niet zonder de expliciete toestemming van De Keersmaeker.
Auteursrechten zorgen er ook voor dat een auteur geld kan verdienen aan de exploitatie van zijn of haar creatie. Zo kunnen muzikanten bijvoorbeeld iets verdienen wanneer hun muziek wordt gespeeld op Spotify.
Auteursrecht is in het spel van zodra aan twee voorwaarden is voldaan:
- Het werk is origineel, het is een intellectuele schepping waar een persoonlijke stempel in vervat zit.
- Het werk heeft een concrete vorm (vb. een tekst, muziekpartituur …). Een idee dat je enkel in je hoofd hebt, hoe geniaal ook, valt niet onder het auteursrecht, omdat het geen concrete vorm heeft. Een idee dat je neerschrijft of op een andere manier vastlegt, wel.
Een maker of auteur hoeft niets te doen om het auteursrecht te laten gelden. Auteursrecht ontstaat automatisch zodra aan twee bovenstaande voorwaarden is voldaan.
Eén werk kan meerdere auteurs hebben. Een dansvoorstelling kan bijvoorbeeld een creatie zijn van een choreograaf, een lichtontwerper, een componist en een decorontwerper. Een liedje kan geschreven zijn door meerdere mensen.
Naburige rechten voor uitvoerders
Naburige rechten beschermen uitvoerende kunstenaars, bijvoorbeeld zangers en muzikanten die muziek inspelen op een cd, of dansers die op scène staan in een voorstelling die op dvd uit komt.
Zij zijn niet de “auteurs” of makers van het kunstwerk, maar ze voeren het wel uit als artiest, en daarvoor zijn ze beschermd door het naburige recht. Het gaat enkel om opnames of reproducties: muzikanten die live muziek inspelen, zijn niet beschermd door de naburige rechten.
Iemand kan tegelijkertijd auteursrechten en naburige rechten hebben. Een componist die liedjes schrijft en uitvoert, bijvoorbeeld. Een choreograaf die een dansvoorstelling maakt en er zelf in meedanst. Of een acteur die zijn eigen theatermonoloog schrijft en brengt.
De naburige rechten worden geïnd via de zogenaamde billijke vergoeding.
Hoe lang gelden deze rechten?
De beschermingstermijn van het auteursrecht loopt tot 70 jaar na de dood van de auteur (of van de langstlevende auteur als er meerdere zijn). Daarna behoort het werk tot het publieke domein.
De beschermingstermijn van de uitvoerende kunstenaars (naburige rechten) vervallen 50 jaar na datum van de prestatie.
Een concreet voorbeeld: de partituren van Mozart zijn misschien wel deel van het publieke domein (de man is immers al meer dan 70 jaar niet meer onder de levenden), maar dat betekent niet automatisch dat je kosteloos zijn muziek mag spelen in je cafetaria. Misschien is het wel een recente opname van een orkest, dus liggen er nog naburige rechten op?
Morele rechten en vermogensrechten
Auteurs en uitvoerders genieten twee soorten rechten.
Morele rechten of persoonsrechten zijn rechten verbonden aan de persoon van de auteur of uitvoerende kunstenaar. Ze laten toe dat de auteur zelf kiest wanneer hij of zij een werk openbaar maakt, zich tegen wijzigingen of bewerkingen van het werk kan verzetten, …
Vermogensrechten zorgen ervoor dat een auteur of uitvoerend kunstenaar geld kan verdienen met de zogenaamde “exploitatie” van een werk. Deze rechten worden vaak beheerd door een beheersvennootschap zoals Sabam of SACD.
Uitzonderingen
In principe mag niemand een auteursrechtelijk beschermd werk zomaar kopiëren, gebruiken of vertonen. Maar op deze regel zijn enkele uitzonderingen.
Het gebruik van werken in privé- of familiekring is bijna altijd toegestaan, zonder dat daarvoor moet betaald worden. Maar er zijn ook soepele richtlijnen voor bibliotheken, voor gebruik van werken in het onderwijs, in karikaturen, parodieën en pastiches.
Lees meer
Cultuurloket heeft erg uitgebreide informatie rond auteursrechten op haar website.
Meer vragen?
Contacteer Danspunt